Тэма: Літаратурная легенда М. Танка «Ля вогнішч начлежных» (урывак з паэмы «Нарач»)

Гуцалюк І. Л.,

настаўніца беларускай мовы і літаратуры вышэйшай катэгорыі

Гродзенскай гарадской гімназіі

            Тэма: Літаратурная легенда М. Танка «Ля вогнішч начлежных» (урывак з паэмы «Нарач»)

            Клас: 5 клас

            Месца ўрока ў межах праграмы, тэмы: чацвёрты ўрок па раздзеле “Вусная народная творчасць”, першы ўрок пасля тэмы “Народныя казкі”.

            Мэта: аднавіць веды вучняў пра жанр легенды, дапамагчы асэнсаваць змест паэтычнай апрацоўкі М. Танкам народнай легенды пра ўзнікненне возера Нарач.

            Задачы: стварыць умовы для засваення вучнямі зместу паэтычнай апрацоўкі М. Танкам народнай легенды пра ўзнікненне возера Нарач ;выпрацоўваць уменні характарызаваць герояў легенды, пашырыць слоўнікавы запас вучняў, развіваць камунікатыўныя навыкі і рэфлексійныя здольнасці, творчасць; выхоўваць маральнасць.

            Тып урока: засваенне новай тэмы.

            Абсталяванне: партрэт М. Танка, фотаздымкі возера Нарач, крыжаванка, тлумачальны слоўнік беларускай мовы.

            Эпіграф: Возера Нарач, прасторнае, чыстае!

                Ты, як паветра, такое празрыстае.

                Ціхай пагодаю свеціцца дно, –

                Ты на планеце такое адно.

            Ход урока

            1.Арганізацыйны момант.

            2.Вызначэнне тэмы ўрока.

– Каб вызначыць тэму ўрока, звернемся да крыжаванкі. Адкажыце на наступныя пытанні:

1............

2…………

3…………….

4…………..

5……….

            1.Як называецца фантастычнае апавяданне, якое ўспрымаецца як верагоднае, хоць і не пацверджана дакументамі, гістарычнымі фактамі (легенда)

            2.Як завуць гераіню з твора, які вы чыталі дома? (Галіна)

            3.Які незвычайны, чарадзейны прадмет быў у гераіні? (Люстэрка). Чым яно было незвычайнае? (Прадказвала лёс).

            4.Хто зрабіў для гераіні гэта люстэрка? (Васілёк)

            5.У каго ператвараецца Галіна, даведаўшыся пра смерць Васілька? (У чайку).

            Ітак, усе словы адгадалі. А ці ўспомнілі вы, пра што твор, які чыталі дома? (Пра ўзнікненне возера Нарач)

            Давайце вызначым тэму нашага ўрока. Будзем гаварыць пра ўзнікненне возера Нарач, пра жанр легенды, пра герояў твора.

            А хіба мы не ведаем легенду пра возера Нарач? (Ведаем)

            Хто з’яўляецца аўтарам легенды “Нарач” (Народ)

            А хто з’яўляецца аўтарам легенды “Ля вогнішч начлежных”? (М. Танк)

            Падумайце і адкажыце на пытанні: як называецца легенда, аўтарам якой з’яўляецца літаратар-пісьменнік, паэт? (Літаратурная)

            Запішам тэму “Літаратурная легенда М. Танка “Ля вогнішч начлежных.”

            3.Мэтавызначэнне

Зыходзячы з тэмы, давайце разам паспрабуем вызначыць мэты нашага ўрока, падумаем, што мы павінны зразумець і запомніць сёння на ўроку, чаму вучыцца:

Мэты:

-Узгадаць значэнне легенды.

-Пазнаёміцца з азначэннем літаратурнай легенды.

-Вучыцца характарызаваць вобразы персанажаў.

-Вучыцца выказваць сваю думку.

-Вучыцца працаваць калектыўна.

            4.Знаёмства з новым матэрыялам.

            Выразнае чытанне артыкула “Вусная народная творчасць”

            Пытанні для абмеркавання прачытанага.

            Чым адрозніваюцца літаратурныя творы ад фальклорных (заўсёды маюць аўтара).

            Якая сувязь існуе паміж мастацкай літаратурай і вуснай народнай творчасцю (мастацкая літаратура ўзнікла і развівалася пад уплывам сюжэтаў і вобразаў фальклорных твораў).

            Легенда М. Танка ўзнікла пад уплывам народнага твора, яна звязана з гісторыяй ўзнікнення возера Нарач. А што вы ведаеце пра гэта возера?

            Зварот да эпіграфа

            Паслухайце радкі з верша Васіля Жуковіча, узятыя ў якасці эпіграфа да ўрока і скажыце, якім бачыць возера Нарач паэт? (Незвычайным, дзіўным, непаўторным).

            Паведамленне вучняў, якія выконвалі апераджальнае заданне, з дэманстрацыяй фотаздымкаў возера Нарач.

            Сапраўды, возера Нарач незвычайнае: яно здзіўляе велічынёй сваіх водных прастораў. Нават у яснае падвор’е супрацьлеглы бераг губляецца ў туманнай дымцы. Даўжыня возера – 13 кіламетраў, шырыня – 10 кіламетраў. Глыбіня возера невялікая, але на паўднёвым усходзе дасягае 25 метраў. Калі глядзець на возера зверху, з самалёта, то кідаецца ў вочы яго акруглая форма. Можна з упэўненасцю сказаць, што возера Нарач займае ў Беларусі першае месца па чысціні і празрыстасці вады. Дно, усланае пяском і каменьчыкамі, добра бачна да глыбіні 7-10 метраў. Але не толькі ў нашай краіне, а і далёка за яе межамі ведаюць пра возера Нарач, якое з павагай называюць беларускім морам. З ім звязана шмат легенд беларускага народа, яно ўслаўляецца ў паэзіі і прозе.

            Не мог абысці сваёй увагай гэтае возера і народны паэт Беларусі Максім Танк. Бо менавіта ў гэтым цудоўным і маляўнічым кутку Беларусі, на Мядзельшчыне, непадалёку ад Нарачы прайшло яго дзяцінства. Пясняр захапляўся прыгажосцю возера і любіў слухаць цікавыя гісторыі пра яго, якія расказвалі рыбакі, уладкаваўшыся ноччу ля вогнішча на адпачынак. Мусіць, таму твор і атрымаў такую назву. Каб пераканацца ў гэтым, давайце звернемся да тлумачальнаго слоўніка і даведаемся, што азначаюць словы з назвы.

            Вонішча – распаленая куча дроў, ламачча, агонь.

            Начлег – начны адпачынак, пасьба коней ноччу.

            Начлежнік – чалавек, які часова начуе дзе-небудзь, той, хто пасе коней ноччу.

            Значыць, ля вогнішч начлежных – гэта ля вогнішч начлежнікаў, людзей, якія часова начуюць дзе-небудзь, ці людзей, што пасуць коней ноччу.

            Як мы бачым, наша меркаванне наконт назвы твора было правільным.

            5.Фізкультхвілінка.

            6.Замацаванне.

            Ці спадабаўся вам твор М. Танка?

            Нагадайце, хто з’яўляецца галоўным героям легенды? (Ганна, Васілёк і Барына)

            Характарыстыка вобразаў галоўных персанажаў легенды. Заданні для абмеркавання.

            1-ая група Вобраз Галіны

А. Якой Вы ўяўляеце Галіну?

Б. Знайсці і зачытаць урыўкі, у якіх аўтар апісвае Галіну, яе знешнасць, паводзіны.

В. Выбраць тыя рысы характару, якія найлепш характарызуюць Галіну: добрая, злая, спагадлівая, жорсткая, нерашучая, верная, бессардэчная, вольнлюбівая, смелая. Падмацуйце свае разважанні прыкладамі з тэксту.

            2-ая група Вобраз Васіля

А. Якім вы ўяўляеце Васілька?

Б. Знайсці і зачытаць урывак, у якім аўтар дае характарыстыку Васіля

В. Выберыце словы, якія найлепш характарызуюць Васілька: таленавіты,             шчодры, злы, адданы, жорсткі, адважны. Падмацуйце свае разважанні прыкладамі з тэксту.

     3-ая група Вобраз Барыны

 А. Якім вы ўяўляеце Барыну?

 Б. Знасці і зачытаць урыўкі, у якіх аўтар апісвае Барыну, яго паводзіны.

 В. Выбраць тыя рысы характару, якія найлепш характарызуюць Барыну:  добры, жорсткі, злы, высакародны, уладарны.Падмацуйце свае разважанні прыкладамі з тэксту.

            7. Абагульненне.

            Што называецца легендай?

            Пра якія незвычайныя, фантастычныя падзеі расказваецца ў творы “Ля вогнішч начлежных?” (Люстэрка прадказвае лёс герояў, разбітае люстэрка ператвараецца ў возера, Галіна ператвараецца ў чайку).

            Якая легенда называецца літаратурнай? (Аўтарам якой з’яўляецца літаратар-пісьменнік ці паэт).

            8. Выстаўленне адзнак.

            9. Рэфлексія.

10. Дам. заданне.

            Скласці план да ўсяго твора, напісаць міні-сачыненне

“Нябачная папараць-кветка (Вобраз Галіны)

“За што мне спадабаўся Васілёк”

“Магнат ненавісны Барына”

Параўнаць будову твора з будовай народнай легенды “Нарач”.